واریس چیست ؟ اهمیت تشخیص و درمان آنواریس چیست؟
پیش از اینکه به بررسی علل و درمان واریس بپردازیم بهتر است ابتدا ببینیم که، اصلاً واریس چیست. واریس عبارت است از بزرگ و دردناک‌شدن سیاهرگ‌های بدن که بیشتر در سطح پوست ساق پا و ران دیده می‌شود و اختلال بسیار شایعی در جمعیت عمومی بوده به‌طوری‌که 2۵ درصد یا یک‌چهارم افراد به آن مبتلا می‌شوند و در خانم‌ها از شیوع بالاتری برخوردار است. در ایالات‌متحده نزدیک به ۴0 درصد مردم به بیماری‌های مربوط به ناکارآمدی مزمن رگ‌ها مانند واریس مبتلا هستند.
علت رگ واریسی چیست؟
در ساختمان سیاهرگ‌های بزرگ بدن ما دریچه‌هایی معروف به دریچه‌های لانه‌کبوتری وجود دارد که به‌صورت یک‌طرفه عمل کرده و تنها اجازه عبور خون به سمت قلب را می‌دهند.
در کنار این دریچه‌ها، عضلات ساق و ران پا با عمل انقباضی خود به دیواره این سیاهرگ‌ها فشار آورده و جریان خون را به سمت قلب تقویت می‌کنند و نیز ضربان سرخرگ‌های کنار سیاهرگ منجربه حرکت خون به سمت بالا و قلب می‌شود. به همین دلیل، قطعاً احساس سنگینی و پرخونی در پاها را پس از یک پیاده‌روی طولانی یا ایستادن و کارکردن برای چندین ساعت تجربه کرده‌اید.
اگر به دلایل مختلف، مانند ایستادن طولانی‌مدت، سابقۀ خانوادگی و سن، چاقی، حاملگی، یائسگی یا وجود یک لخته در سیاهرگ‌های پا، جریان طبیعی خون به سمت بالا مختل شود، خون در رگ تجمع پیدا کرده و به جدار سیاهرگ فشار وارد می‌کند و باعث فاصله‌گرفتن لبه‌های دریچۀ لانه‌کبوتری از یکدیگر می‌شود.
این امر باعث تغییر شکل سیاهرگ از حالت لوله‌مانند به شکل یک کیسۀ بزرگ شده و سیاهرگ را برای انتقال جریان خون بی‌کفایت می‌کند. اشکالات ساختاری سیاهرگ‌ها، ژنتیک و جراحی‌های ارتوپدی یا عروقی در پا نیز یک عامل خطر مهم در ابتلا به واریس در آینده به حساب می‌آید.
تشخیص واریس پا
تشخیص واریس پا چندان دشوار نیست. در واقع برای تشخیص از علائم واریس پا کمک گرفته می‌شود و وجود این علائم در یک فرد تشخیص واریس پا را قطعی می‌کند. البته این توضیح لازم است که، واریس علاوه بر پا در جاهای دیگر بدن هم ممکن است ایجاد شود؛ اما، به‌دلیل تأثیر جاذبه بر روی پا معمولاً بیشتر در پا ایجاد می‌شود. مشاهده رگ‌های بدشکل و پیچ‌و‌تاپ خورده به‌خصوص در پاها مهم‌ترین علائم واریس پا هستند و به احتمال زیاد نشان‌دهندۀ واریس‌اند.
علاوه بر شکل ظاهری رگ‌ها، درد و تورم و قرمزی در اطراف رگ‌های برجسته‌شده نیز مشهود است. خارش نیز یک علامت شایع در واریس بوده که علت آن خروج هموگلوبین از خون و جدار رگ و ورود آن به فضای میان بافتی و اطراف سلول‌ها است.
تشخیص واریس چه اهمیتی دارد؟
آنچه در بررسی سیاهرگ‌های واریسی اهمیت بیشتری دارد تشخیص و یافتن علت زمینه‌ای ایجاد واریس است. در واقع عوامل بسیاری در یک طیف کم‌اهمیت تا مهم و خطرآفرین برای واریس یک بیمار می‌تواند مطرح باشد.
وجود بدخیمی یا سرطان می‌تواند خود را به‌صورت رگ‌های واریسی در پا نشان بدهد. همچنین یکی از علل مهم واریس وجود لخته‌های خون در سیاهرگ‌های عمقی پا است که بالقوه خطرآفرین هستند.
پزشک باید در قدم اول پس از شرح‌حال و معاینه اندام تحتانی بیمار، در هر دو حالت خوابیده و ایستاده، اقدام به انجام‌دادن سونوگرافی یا ونوگرافی از سیاهرگ‌های پا کند. نوعی از سونوگرافی به‌نام «سونوگرافی داپلر» یک روش مناسب، کم‌هزینه و غیرتهاجمی برای ارزیابی جریان خون در سیاهرگ‌های عمقی است.
درصورت وجود لخته، که باعث انسداد جریان خون در سیاهرگ شده باشد، پزشک قادر به تشخیص آن خواهد بود و اقدامات درمانی مناسب را مانند تجویز داروهای ضدانعقادی برای بیمار انجام خواهد داد. در روش ونوگرافی ماده‌ای رنگی به داخل جریان خون تزریق شده و با اشعۀ X تصویربرداری انجام می‌شود.
درمان واریس
معمولاً ترجیح و انتخاب اول پزشکان در مواجهه با واریس درمان محافظه‌کارانه است؛ چراکه جراحی و مداخله تهاجمی در کنار مزایای خود همواره معایب بزرگی نیز دارد و احتمال عود واریس نیز کماکان وجود خواهد داشت.
اولین توصیه به بیماران مبتلا برای درمان واریس تغییر در روش زندگی و عادات تغذیه‌ای است. ترک سیگار، کنترل چاقی، ورزش منظم و عدم ایستادن‌های طولانی‌مدت نتایج سودمندی به دنبال خواهد داشت. در زیر روش‌های درمانی اصلی واریس را می‌بینید.
جوراب‌های فشاری واریسی
در کنار موضوعات بالا، معمولاً توصیه می‌شود بیماران از جوراب‌های واریسی با خاصیت کشسانی و فشارنده استفاده کنند. در واقع اعمال فشار بر روی سیاهرگ‌های ناکارآمد مانند انقباض یک عضله باعث کمک به جریان خون به سمت قلب می‌شود و در درمان واریس بسیار سودمند است.
جوراب‌های واریسی باید شب در خواب نیز پوشیده شوند که نتیجه بهتری داشته باشند. انتخاب جوراب واریسی مناسب ازنظر راحتی و تأثیرگذاری بسیار مهم است. برای انتخاب جوراب مناسب، باید پاها در صبح هنگام بیدارشدن از خواب و قبل از بیرون‌آمدن از تخت اندازه‌گیری شوند.
بدین منظور برای انتخاب جوراب‌های ساق‌بند باید زانو به اندازه 90 درجه خم و کف پا کاملاً بر روی زمین قرار بگیرد و طول ساق پا، نازک‌ترین قسمت و ضخیم‌ترین قسمت ساق پا، اندازه گرفته شود. در کنار اندازۀ مناسب جوراب واریسی، درجۀ سفتی و کشسانی آن نیز مهم است که باید با نظر پزشک انتخاب شود.
درمان جراحی و روش‌های نوین
مداخله درمانی به روش جراحی زمانی مدنظر قرار می‌گیرد که روش‌های قبلی مانند تغییر سبک زندگی یا استفاده از جوراب‌های واریسی به اندازۀ کافی مؤثر نبوده باشد یا مسئلۀ زیبایی برای بیمار اهمیت بالایی داشته باشد.
بااین‌حال روش جراحی برای برطرف‌کردن رگ‌های واریسی، به‌دلیل وجود روش‌های جدیدتر و کمتر تهاجمی، به‌صورت متداول انجام نمی‌شود. در جراحی واریس پس از بیهوشی قطعه‌ای از رگ که شکل طبیعی خود را از دست داده است بریده و خارج می‌شود. چندین روش درمانی جدیدتر در سال‌های اخیر برای درمان واریس پیشنهاد شده است که عبارت‌اند از:
- اسکلروتراپی: در این روش پس از تزریق دارو به داخل سیاهرگ‌های بزرگ، رگ مربوطه مسدود و از مسیر گردش خون حذف می‌شود؛
- میکرواسکلروتراپی: مشابه اسکلروتراپی است با این تفاوت که برای رگ‌های کوچک‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد؛
- روش Endovenous Ablation Therapy یا :EAT که در این روش با استفاده از گرما و امواج الکترومغناطیسی رگ واریسی را مسدود می‌کنند.